رقص کردی

رقص کردی، رقصی گروهی و شامل چند نوع است. در تمامی این رقص‌ها گروه که به صورت حلقه‌ای دور هم گرد آمده‌اند از چپ به راست حول نقطه ای می‌گردند    . در این رقص‌ها یک نفر راهنمای صف رقصندگان می‌شود و با چرخاندن دستمال و آغاز حرکات رقص را به بقیه منتقل می‌کند. به این فرد راهنما «سرچوپی‌کش» گفته می‌شود. در صف رقص هر کس با دست چپ، دست راست نفر بعد را می‌گیرد که اصطلاحاً این حالت را " گاوانی" می‌نامند. گاهی گاوانی به معنی انتهای صف نیز می‌آید. شیوه گرفتن دست همدیگر توسط افراد گروه بستگی به نوع رقص دارد    . رقص‌های محلی کردی را به دو دسته سماع و رقص‌های محلی کردی می‌توان تقسیم کرد    ..... سماع منظور از سماع، حرکات پر شور درویشها می‌باشد که در تکیهها اجرا می‌شود در این نوع رقص دراویش در عالم بیخودی حرکات سر و گردن خود را موسیقی ریتمیک هماهنگ کرده اصطلاحاً در وجد به سماع می‌پردازند    .

تاریخچه :رقص‌های محلی کردی عشیرهای، می‌توان از ریشه‌دارترین و کهن‌ترین رقص‌ها دانست، هل پرین یا رقص کردی در گذشته تنها با هدف آماده‌سازی و تقویت نیروی جسمانی و روحی مردم مناطق کردنشین انجام می‌شد    . رقص کردی در زمان‌های قبل از اسلام ذکری بود برای خداوند وهمچنین در اکثر مواقع آنرا در مقابل معبد آناهیتا و برای باز گو کردن وقایع جنگهایشان به نمایش می‌گذاشتند    . مردمان این مناطق در گذشته‌های نه چندان دور همواره شاهد جنگ‌های قبیله‌ای بودند و همین امر حفظ و آمادگی همیشگی را طلب می‌کرد لذا مردمان این مناطق در وقفه‌های بین جنگ‌ها و به مناسبت‌های مختلف دست در دست یکدیگر آمادگی رزمی و شور و همبستگی پولادین خویش را به رخ دشمنان می‌کشیدند    . رقص کردی را یک رقص رزمی می‌دانند که دارای صلابت و متانتی خاص بوده و یادآور یکپارچگی این مردمان غیور در تمامی ادوار می‌باشد. امروزه مجموع این رقص‌ها را "چوبی" می‌گویند که معمولاً به صورت دسته‌جمعی اجرا می‌شوند    . رقص‌های محلی با موسیقی کردی پیوندی ابدی داشته و معمولاً زنان و مردان عشایر در مراسم شادی به دور از ابتذال دایره‌وار دست یکدیگر را گرفته به پای‌کوبی می‌پردازند، در اصطلاح محلی این حالت را گنم و جو(یعنی گندم و جو)     می‌نامند( در منطقه مهاباد به آن رشبلک می‌گویند).

نحوه رقصیدن: در این رقص‌ها معمولاً یک نفر که حرکات رقص را بهتر از دیگران می‌شناسد نقش رهبری گروه رقصندگان را به عهده گرفته و در ابتدای صف رقصندگان می‌ایستد و با تکان دادن دستمالی که در دست راست دارد ریتمها را به گروه منتقل کرده و در ایجاد هماهنگی لازم آنان را یاری می‌دهد. سرچوبی‌کش (رهبر گروه) = رهبر گروه رقصنده که سرچوبی کش نامیده می‌شود با تکان دادن ماهرانه دستمال و ایجاد صدا بر هیجان رقصندگان می‌افزاید. در این هنگام دیگر افراد بدون دستمال به ردیف در کنار سرچوبی کش به گونه‌ای قرار می‌گیرند که هر یکی با دست چپ، دست راست نفر بعد را می‌گیرد اصطلاحاً این حالت را گاوانی نامیده می‌شود. در رقص‌های کردی تمامی رقصندگان به سر گروه چشم دوخته و با ایجاد هماهنگی خاصی وحدت و یکپارچگی یک قوم ریشه‌دار را به تصویر می‌کشند.

رقص دو دستماله: برخی رقص‌های کردی دارای ملودی‌های خاصی بوده و توسط گروهی از زنان و مردان اجرا می‌شوند و در برخی از رقص‌ها یکی از رقصندگان از دیگران اجرا شده و در وسط جمع به تنهایی به هنرنمایی می‌پردازند و در این حالت معمولاً رقصنده دو دستمال رنگی در دست‌ها نگه داشته و با آن‌ها بازی می‌کند که اصطلاحاً به این نوع رقص دو دست ماله می‌گویند و بیشتر در کرمانشاه مرسوم است.

نمایش‌ها و رقص‌های کردی :نمایش‌ها و رقص‌های کردیرا می‌توان به چند قسمت اصلی ذیل تقسیم کرد: 1- گه ریان 2- پشت پا 3- هه لگرتن 4- فه تاح پاشا 5- لب لان 6- چه پی 7- زه زنگی 8- شه لایی 9- سی جار و 10- خان امیری. 11- دیلان 12- س?پ??ی (یا سپیی).

- گه‌ریان :گه‌ریان در زبان کردی به معنی گشت و گذار و راه رفتن بوده و حرکات مختص این رقص نیز معنای گشت و گذار در ذهن تداعی می‌کنند. گه‌ریان دارای دو مقام بوده که یکی متعلق به مناطق روستایی و دیگری مناطق شهری می‌باشد این رقص نرم و آهسته و با لطافتی خاص شروع شده و به تدریج تندتر می‌شود. ملودی مربوط به این رقص با تنوع در ریتم و نوساناتی در اجرا تا پایان ادامه می‌یابد. در این رقص در واقع تأثیر گشت و گذار در زندگی کردها به نمایش گذاشته می‌شود و تنوع ریتم در این رقص گویای تجربیاتی است که در گشت و گذار به دست می‌آیند و می‌توان گفت این رقص زیبا تبلیغی است برای خوب نگریستن در اشیا و طبیعت. این رقص زندگی با فراز و نشیب و زیر و بم‌هایش به تصویر کشیده شده و بر ضرورت بینایی و کسب تجربه برای رویارویی با رودخانه پر تلاطم زندگی تاکید می‌شود. این رقص، رقصندگان را برای رقص‌های پر تحرک تر بعدی آماده می‌کند، تقریباً در کل مناطق کردنشین ملودی این رقص به شکلی یکسان نواخته می‌شود و در این رقص نخستین حرکت با پای چپ آغاز شد و حرکت پای دیگر همواره با سر ضرب‌های دهل که معمولاً با ریتم دو تایی اجرا می‌شوند عوض می‌شود.- پشت پا :پشت پا رقصی است که کمی تندتر از گه‌ریان اجرا شده و در بیشتر مناطق کردنشین مخصوص مردها می‌باشد رقص پشت پا همان‌طور که از نامش پیداست انسان را به هوشیاری و به کار گیری تجارب می‌خواند تا مبادا شخص در زندگی از کسی پشت پا بخورد. - هه‌لگرتن :هه‌لگرتن در لغت به معنای بلندکردن چیزی می‌باشد، این رقص بسیار پر جنب و جوش و شاد اجرا می‌شود که با شور و جنب و جوش بسیار به سوی هدف روانه است.ریتم تند ملودی مخصوص این رقص هر گونه کسالت و خمودی را نفی کرده و بر اهمیت نشاط و هدفمندی در زندگی تاکید دارد.- فتاح پاشایی:فتاح از نظر لغوی به معنی جنبش و پای‌کوبی است، ملودی این رقص در سر تا سر کردستان به شکلی یکنواخت و با ریتمی تند اجرا می‌شود و لذا این رقص بسیار پر جنب و جوش می‌باشد بیشتر مردم کردستان از این رقص استقبال می‌کنند. این رقص نشانگر انسانی است که به شکرانه کسب موفقیت‌ها و استفاده از نعمت‌های خداوندی خوشحالی خود را به نمایش گذاشته است.- لب لان: رقص لب لان با ریتمی نرم و آهسته پس از فتاح پاشا اجرا می‌شود و می‌توان در آن لزوم تنوع در زندگی را مشاهده کرد، پس از اجرای پر جنب و جوش رقص‌ها گه‌ریان، پشت پا، هه لگرتن و فتاح پاشا به ضرورت، رقصندگان لب لان می‌رقصند تا کمی استراحت کرده و تجدید قوا کنند رقص لب لان در واقع انسان را از غلبه احساسات زودگذر نهی کرده، وی را پس از طی مرحله ضروری شور و مستی به قلمرو تفکر دور اندیشی و باز نگری رهنمون می‌سازد در این رقص، شرکت کنندگان آرامش خاصی را احساس می‌کنند.- چه‌پی: چه‌پی همان‌طور که اسمش پیداست به معنای چپ می‌باشد ملودی این آهنگ با وزن دوتایی اجرا شده و در بیشتر مناطق کردنشین از جمله کرمانشاه، کردستان، سنجابی، بسیار از آن استقبال می‌شود. فلسفه این رقص قوت بخشیدن به قسمت چپ بدن می‌باشد چرا که معمولاً قسمت چپ بدن در انجام امور روزمره نقش کمتری داشته و به مرور زمان تنبل می‌شود و برای استفاده متعادل از تمامیت جسمانی همواره باید بکارگیری اعضاء سمت چپ بدن آن‌ها را تقویت کرد. به همین منظور در رقص چه پی قسمت چپ بدن تحرک بیشتری یافته و از خمودگی خارج می‌گردد، در منطقه کرمانشاه بیشتر زن‌ها از این رقص استقبال می‌کنند- زه‌نگی یا زندی:در این رقص رقصندگان یک قدم به جلو گذاشته و سپس یک قدم به عقب می‌روند و این حالت تا پایان ادامه می‌یابد در این رقص ضرورت احتیاط، دوراندیشی و تجزیه و تحلیل عملکرد از جانب انسان به تصویر کشیده می‌شود، در واقع در این رقص سنجیده گام برداشتن تبلیغ می‌گردد. - شه لایی: رقص شه لایی را که با ریتم لنگ اجرا می‌شود می‌توان یک تراژدی شکست دانست در این رقص قدم‌ها لنگان لنگان برداشته می‌شوند تا شکست در برابر چشمان حضار ترسیم گردد و در ترسیم این مصیبت کسی زبان به سخن نگشاید.- سه جار: رقص سه جار با ریتم آرام و گاهاً تند است که همان طور که از اسمش بر می‌آید به معنی سه بار (سی در رسم‌الخط کردی ) است که در آن سه حرکت پا و سه حرکت به جلو وجود دارد و به گونه‌ای یادآور عدد مقدس سه در فرهنگ فلکلوریک کردها می باشد. - خان امیری:رقص خان امیری نیز با ریتمی تند همراه است و در آن دستی از هم باز و در بالا قرار می‌گیرد و حلقه‌ای بازتر و فراخ‌تر می‌سازد و بیشتر تناسبی است بین حرکت دست‌ها و پاها این رقص که در آن گونه‌ای خودنمایی و غرور خانی نیز دیده می‌شود تداعی‌کننده پیروزی و پرواز پرندگان را در خاطر می‌آورد. - دیلان :دیلان رقصی گروهی است که یک در میان پسر و دختر دست همدیگر را می‌گیرند.

- س?پ??ی(سپیی): سپیی رقص نسبتاً تندی است که منشأ آن مناطق مکریان مانند مهاباد و پیرانشهر بوده‌است. منشا اصلی آن منطقه فیض اله بیگی بوکان است.

(پایان)